Dạy bé tập nói là một trong những kỹ năng quan trọng bậc nhất đối với trẻ. Sự phát triển sau này về ngôn ngữ của bé chịu tác độ to lớn trong việc các bậc phụ huynh dạy bé tập nói. Mỗi độ tuổi bé sẽ có biến đổi về ngôn ngữ khác nhau, chính vì vậy dạy bé nói chuẩn vô cùng quan trọng. Hãy cùng tìm hiểu rõ nội dung dưới đây để giúp con bạn biết nói, nói chuẩn, nói đúng và nói hay.
>>>Truyện Cho Bé Tập Nói – 5 Truyện Đơn Giản Giúp Bé Nhanh Biết Nói
Quá trình tập nói bình thường của bé
Sau khi sinh ra, trẻ chưa thể nói chuyện. Bé chỉ có thể biểu hiện bằng các cử chỉ như nhăn mặt, khóc, vặn vẹo để thể hiện các nhu cầu về thể chất và cảm xúc, từ sợ hãi, đói đến thất vọng, quá tải cảm giác. Cha mẹ chỉ có thể lắng nghe và giải thích tiếng khóc khác nhau thông qua ngôn ngữ hình thể. Điều kỳ diệu về sự phát triển ngôn ngữ rất nhanh của trẻ qua các giai đoạn được thể hiện như sau:
- Bé nói chuyện lúc 3 tháng tuổi: Khi được 3 tháng tuổi, bé lắng nghe giọng nói, quan sát khuôn mặt lúc bạn nói chuyện cùng. Ngoài ra, bé cũng chú ý lắng nghe những âm thanh, giọng nói từ môi trường xung quanh. Nhiều bé thích nghe giọng nói và âm thanh khi còn trong bụng mẹ. Một số bé khác thích nghe giọng phụ nữ hơn nam giới.
- Bé nói chuyện lúc 6 tháng tuổi: Khi được 6 tháng, bé bắt đầu bập bẹ nói những âm thanh khác nhau. Ví dụ, bé có thể nói “ba-ba” hoặc “da-da.” Đến cuối tháng thứ 6 hoặc thứ 7, các bé có thể trả lời tên của chính mình, nhận ra ngôn ngữ mẹ đẻ và sử dụng giọng nói để bày tỏ trạng thái vui hay buồn. Một số cha mẹ háo hức diễn giải một chuỗi từ ngữ quen thuộc như “cha ơi”, trong khi ở độ tuổi này, bé vẫn chỉ có thể bập bẹ nói những âm tiết ngẫu nhiên không có nghĩa.
- Bé nói chuyện lúc 9 tháng tuổi: Sau 9 tháng tuổi, bé có thể hiểu một vài từ cơ bản như “không” và “tạm biệt”. Bé cũng có thể bắt đầu sử dụng một phạm vi rộng hơn các âm thanh chứa phụ âm và điều chỉnh âm điệu giọng nói.
- Bé nói chuyện lúc 12 – 18 tháng tuổi: Hầu hết các bé có thể nói một vài từ đơn giản như “mama” và “Dadda” vào cuối 12 tháng. Trẻ còn có thể trả lời hoặc ít nhất là hiểu được những đoạn nói chuyện ngắn của bạn chẳng hạn như “Con hãy đặt nó xuống”.
- Bé nói chuyện lúc 18 tháng tuổi: Trẻ ở độ tuổi này có khả năng nói một số từ đơn giản như nói tên người, đồ vật và các bộ phận trên cơ thể bạn. Trẻ có thể lặp lại những từ hoặc âm thanh cuối cùng trong câu nói được nghe trước đó từ bạn.
- Bé nói chuyện lúc 2 tuổi: Đến 2 tuổi, các bé đã có khả năng xâu chuỗi một vài từ trong các cụm từ ngắn từ 2 – 4 từ, chẳng hạn như “Mẹ ơi, tạm biệt” hoặc “Con, sữa”. Trẻ cũng đang học các từ ngữ chỉ sự vật như “cốc” và những từ mang ý nghĩa trừu tượng như “của con”.
- Bé nói chuyện lúc 3 tuổi: Khi bé lên 3 tuổi, vốn từ vựng sẽ mở rộng nhanh chóng và bé có khả năng hiểu biết về ngôn ngữ trừu tượng như “bây giờ”, những cảm giác như “buồn” và các khái niệm không gian như “trong”.
Các phụ huynh hãy ghi nhớ những thay đổi theo các giai đoạn này để biết sự phát triển trong việc dạy bé tập nói.
>>> Đọc thêm: Phát Triển Ngôn Ngữ Cho Trẻ Theo Từng Độ Tuổi – Từ 0 Đến 6 Tuổi
7 Phương pháp dạy bé tập nói theo đúng chuẩn khoa học
1.Phương pháp đầu tiên trong việc dạy bé tập nói là chú ý nghe bé nói
Khoảng 3 – 4 tháng tuổi, những âm thanh oohs, ahhs sẽ dần biến thành những tiếng bập bẹ. Đây là thời điểm mà bé làm quen với các từ như babababa, dadadada. .Phụ huynh nên chú ý đến tiếng nói bập bẹ này của bé rồi nói lại chính xác cho bé nghe và phát âm theo. Bé sẽ cố gắng bắt chước tiếng nói của cha mẹ và thay đổi cao độ và âm sắc để phù hợp với từ ngữ nghe được.
2. Dạy bé tập nói hiệu quả là phải thường xuyên nói chuyện với bé
Ngay từ khi bé mới chào đời, bạn hãy nói chuyện với bé. Ôm bé và giao tiếp bằng mắt. Bé cần phải hiểu các từ trước khi nói. Vì vậy, việc nói chuyện sẽ giúp xây dựng các mối liên kết trong não của bé. Nghiên cứu chỉ ra rằng những bé được nghe âm thanh bi bô từ cha mẹ thường biết nói bập bẹ khi 1 tuổi.

Các phụ huynh có thể áp dụng kỹ thuật Tường Thuật khi nói chuyện với bé: Nội dung kỹ thuật này là nói về những thứ liên quan khi bạn rửa bát, mặc đồ, cho ăn và những thay đổi trên cơ thể bé như “Mẹ mang đôi tất chân màu xanh cho con nhé” hoặc “Mẹ đang cắt thịt gà nấu cho con ăn”. Việc làm này có thể giúp bé nghe được nhiều hơn.
Làm mẫu cho bé
Khi nói chuyện với bé các phụ huynh cũng đừng quên làm mẫu cho bé. Bố mẹ luôn là hình mẫu tốt tạo cơ hội cho bé phát triển ngôn ngữ thông qua việc nghe và bắt chước theo. Khi trò chuyện với bé, hãy nói những câu ngắn hoặc dài hơn một chút để bé có thể hiểu và nói theo. Và các bố mẹ nên nhớ trước khi bắt đầu nói chuyện, mẹ nên tạo sự chú ý bằng cách gọi tên bé. Đây là âm thanh bé thường xuyên được nghe nên cũng sẽ ghi nhớ lâu nhất. Ngoài ra, mẹ cũng nên lưu ý giao tiếp với trẻ bằng ánh mắt. Tránh tình trạng nói chuyện với bé nhưng lại nhìn sang chỗ khác, hoặc tệ hơn nữa là làm một việc khác. Bằng cách gọi tên và giao tiếp bằng mắt, bé sẽ dễ dàng đoán được ý câu nói của mẹ hơn.
Dạy bé tập nói qua việc đặt câu hỏi cho bé
Khi 6 tuần tuổi, bé sẽ quan tâm nhiều hơn đến mọi thứ xung quanh. Đặt câu hỏi giúp kích thích tư duy và trí tượng tượng của bé, giúp bé nói tốt hơn. Vì vậy, hãy bắt đầu đặt câu hỏi cho bé: “Con có đói không?”, “Con có muốn uống sữa không?”. Hãy chỉ cho bé một vài thứ, ví dụ như: “Con nhìn kìa, một con mèo”, “Bà ngoại ở kia”… Khi bé lớn hơn, hãy nói thêm một vài chi tiết như: “Con nhìn kìa, chiếc xe màu đỏ” hoặc “Một ngôi nhà nhỏ”…
3. Thể hiện cảm xúc của bản thân khi dạy bé tập nói
Khi bé bắt đầu nói bập bẹ, bé sẽ thêm các giai điệu khác nhau vào giọng nói của mình. Đến 6 tháng, bé sẽ nhận ra sự tức giận hoặc kích động trong giọng nói của bạn và cũng sẽ bắt đầu phát ra nhiều âm thanh hơn để thu hút sự chú ý hoặc thông báo cho bạn biết bé đói. Nhận ra âm thanh của bé và nói chuyện sẽ giúp bé cảm thấy vui hơn. Đây là lúc mà bé bắt đầu cảm thấy vui với giọng nói của bản thân.
Ba mẹ cũng đừng quên khen ngợi bé bằng cách mỉm cười và tán thưởng những nỗ lực nói chuyện của bé. Qua động lực mà bố mẹ mang lại, bé sẽ tập nói nhanh hơn.
4. Chú ý và dùng các cử chỉ có thể giúp ích
Vẫy tay, chỉ tay có thể giúp ích trong việc giao tiếp. Trước khi 1 tuổi, bé sẽ chỉ những điều mà bé thích hoặc quan tâm. Bé có thể lắc đầu khi biểu hiện điều mình không muốn. Một số bà mẹ dạy con ngôn ngữ ký hiệu để khuyến khích trẻ giao tiếp trước khi bé biết nói. Các bố mẹ cũng chú ý những chi tiết như nếu bé chỉ vào bàn và gây ồn ào, đừng chỉ cho bé ăn thêm thức ăn. Thay vào đó, bạn nên chỉ vào thức ăn và nói: “Con có muốn ăn thêm không? Con muốn ăn với món khác, phải không?”
5. Dạy bé tập nói qua bài hát
Học ngôn ngữ qua bài hát là phương pháp đã được khoa học chứng minh. Bài hát là mẫu cho bé nói, Đó là lý do tại sao mà mỗi nền văn hóa lại có những bài hát riêng dành cho trẻ nhỏ.
Ba mẹ hãy hát mẫu cho bé nghe, và đừng lo nếu bạn hát không hay vì bé sẽ không quan tâm đâu. Bé chỉ thích nghe giọng hát của bạn mà thôi. Nếu không biết hát những bài hát ru, bạn có thể hát bất kỳ bài nào mà bạn thích. Việc hiểu cách bắt đầu và kết thúc một âm thanh sẽ còn giúp ích nhiều cho bé trong việc học phát âm sau này.
6. Dạy bé tập nói qua trò chơi
Còn gì có thể khuyến khích trẻ bày tỏ quan điểm, sự thích thú của mình tốt hơn những trò chơi? Thông qua chơi đùa, bé cũng dễ dàng học hỏi thêm nhiều từ mới, cũng như những ngữ cảnh hoàn toàn khác cuộc sống thường nhật.
Mẹ có thể bày tỏ sự thích thú của mình đối với chú gấu nhỏ của bé, và nói chuyện với bé về bạn gấu. Hoặc mẹ có thể hòa mình vào trò chơi của bé, cùng bé đóng vai một nhân vật nào đó, hỏi bé về trò chơi. Giống như bạn, bé cũng sẽ thích thú nói chuyện với người cùng sở thích với mình.
7. Dạy bé nói qua việc đọc sách
Trẻ nhỏ yêu sách. Vì vậy, hãy bắt đầu chú ý đến chúng. Bạn không cần phải đọc mà có thể mua những quyển sách có hình ảnh tươi sáng, rực rỡ. Điều này đã làm bé mê mẩn rồi đấy. Lặp đi lặp lại tên sự vật sẽ giúp trẻ hiểu ý nghĩa của những từ đó.
Dấu hiệu và nguyên nhân trẻ chậm nói
Dấu hiệu của trẻ chậm nói
Rất nhiều cha mẹ gặp khó khăn trong việc đánh giá tình trạng thế nào thì được coi là con chậm nói. Nhiều phụ huynh thú nhận rằng họ không biết tình trạng này chỉ là chậm nói đơn thuần hay đây là tình trạng bệnh lý thực sự, cần tới sự can thiệp của các chuyên gia y khoa. Dưới đây là một số dấu hiệu báo động về tình trạng chậm nói của trẻ mà bạn cần lưu ý để đưa ra những quyết định chính xác nhất:
Trước 12 tháng: Không có các hành động như chỉ hoặc vẫy tay chào tạm biệt.
Trước 18 tháng:
- Thích dùng hành động hơn lời nói để giao tiếp
- Không bắt chước được âm thanh, không hiểu được các yêu cầu đơn giản bằng lời nói.
2 tuổi:
- Chỉ có thể bắt chước lời nói hoặc hành động, không thể tự nói được các từ hoặc cụm từ
- Chỉ nói các từ lặp đi lặp lại, không thể sử dụng lời nói để thể hiện mong muốn của mình
- Không thực hiện được các yêu cầu đơn giản
- Không nói được một câu hoàn chỉnh
- Cha mẹ không hiểu được hơn phân nửa những gì trẻ nói.
Nguyên nhân khiến trẻ chậm nói
Trẻ chậm nói có thể là do các vấn đề ở cơ quan phát âm hoặc do sự tác động của các yếu tố tâm lý, giáo dục:
Bất thường về môi, lưỡi: Các bất thường về môi, lưỡi như hở hàm ếch, thắng lưỡi ngắn… cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị chậm nói. Tình trạng này sẽ làm hạn chế sự chuyển động của lưỡi, khiến trẻ khó phát âm thành lời nói. Đa phần, các bất thường này sẽ được phát hiện trong những lần kiểm tra sức khỏe định kỳ. Tuy nhiên, đôi khi chúng sẽ bị bỏ qua cho đến khi trẻ có các dấu hiệu chậm nói.
Rối loạn vận động lời nói: Có nhiều trẻ chậm nói là do mắc phải các rối loạn vận động lời nói như mất điều khiển lời nói chủ ý ở trẻ em (CAS). Nguyên nhân khiến trẻ gặp phải rối loạn này là do não không đưa ra các tín hiệu đến các cơ vùng miệng, khiến việc phối hợp môi, lưỡi và hàm để tạo ra âm thanh trở nên khó khăn. Nếu thấy những âm thanh mà trẻ phát ra rất khó nghe, bạn nên đưa trẻ đến bác sĩ nhi khoa để khám và điều trị.
Chậm phát triển: Chậm phát triển cũng có thể là nguyên nhân khiến trẻ bị chậm nói. Mỗi đứa trẻ sẽ đạt được các mốc phát triển quan trọng theo tốc độ của riêng mình. Thế nhưng, nếu bạn thấy các kỹ năng của trẻ phát triển chậm hơn bình thường, hãy đưa trẻ đến bác sĩ khám. Những đứa trẻ chậm nói do chậm phát triển thường có các triệu chứng như nói rất ít hoặc thậm chí không nói, không hiểu người khác đang nói gì, lặp lại những gì người khác nói…
Các vấn đề về thính giác: Các bệnh lý về thính giác cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị chậm nói. Những đứa trẻ gặp vấn đề về thính giác sẽ gặp khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ của những người xung quanh cũng như ngôn ngữ của chính mình. Từ đó, trẻ sẽ không có khả năng hiểu và nắm bắt các từ. Bên cạnh đó, trẻ cũng không thể bắt chước và nói một cách trôi chảy.
Trước 3 tuổi, trẻ sẽ rất dễ bị nhiễm trùng tai. Nếu được điều trị kịp thời thì căn bệnh này sẽ không gây nhiều rắc rối trong việc phát triển ngôn ngữ. Tuy nhiên, viêm tai mạn tính có thể khiến trẻ bị chậm nói. Do đó, nếu bệnh tồn tại dai dẳng và thường xuyên tái phát thì bạn nên đưa trẻ đến chuyên khoa tai mũi họng để khám.
Tự kỷ: Đây là nguyên nhân được nhiều bậc phụ huynh nghĩ đến nhất khi thấy con mình bị chậm nói. Tự kỷ là một rối loạn phát triển đặc trưng bởi sự chậm nói và không có khả năng giao tiếp. Nếu nguyên nhân chậm nói là do chứng tự kỷ, trẻ cần được can thiệp ngôn ngữ sớm bởi các nhà trị liệu để cải thiện tình trạng bệnh.
Do tâm lý: Theo số liệu thống kê của Bệnh viện Nhi Đồng 2, số trẻ chậm nói do nguyên nhân tâm lý chiếm đến 70% tổng số trẻ đến khám và điều trị. Nguyên nhân này có thể là do cuộc sống ngày càng bận rộn, cha mẹ cứ bị cuốn theo công việc mà không có thời gian quan tâm, nói chuyện với trẻ, khiến trẻ chỉ biết “làm bạn” với tivi hoặc các thiết bị điện tử.
Do môi trường sống của trẻ: Nguyên nhân trẻ chậm nói tiếp theo là do các bậc phụ huynh cho trẻ xem quá nhiều tivi, các thiết bị di động như iphone, ipad… có thể làm giảm thời gian vận động của trẻ, giảm tương tác xã hội và cơ hội phát triển ngôn ngữ. Ngoài ra nó cũng là nguyên nhân ảnh hưởng đến tính cách của bé như tính cách nóng nảy, bốc đồng, khó kết bạn,…
Theo hiệp hội Nhi khoa của Mỹ, Anh cũng khuyến cáo trẻ em dưới 2 tuổi không được xem TV. Bởi ti vi phát ra sóng, sóng này làm giảm khả năng hoạt động của máu trong não, khiến bé chậm chạp hơn so với bình thường. Trẻ học ngôn ngữ thông qua việc bắt chước ngôn ngữ của người lớn. Khi trẻ phát triển trong môi trường giao tiếp bằng hai hoặc nhiều ngôn ngữ có thể khiến trẻ mất rất nhiều thời gian và gặp nhiều khó khăn trong việc hiểu được ngôn ngữ của những người xung quanh. Do đó, việc sống trong môi trường đa ngôn ngữ cũng là nguyên nhân ảnh hưởng đến khả năng nói của trẻ. Trong quá trình phát triển chế độ dinh dưỡng không đầy đủ cũng là nguyên nhân trẻ chậm nói so với lứa tuổi.Việc bỏ mặc không quan tâm dạy dỗ của cha mẹ, trẻ sống trong gia đình ít có sự giao tiếp giữa các thành viên, khiến cho trẻ ít có cơ hội phát triển ngôn ngữ.
Một bình luận
Pingback: Trẻ Chậm Nói - Nguyên Nhân Dấu Hiệu Và 3 Phương Pháp Dạy Trẻ