Con trẻ có những giai đoạn vàng để phát triển mà bố mẹ không nên bỏ lỡ, vì vậy ở các nước tiên tiến và ở Việt Nam hiện nay, các bậc phụ huynh rất quan tâm đến những giai đoạn vàng đó. Đặc biệt là giai đoạn con khi còn nhỏ, để hiểu hơn về việc nuôi dạy trẻ ở lứa tuổi này hôm nay chúng sẽ cùng đi tìm hiểu về giáo dục sớm nha.
Các Nội Dung Chính
1. Giáo dục sớm là gì? Và nên áp dụng như thế nào?
Giáo dục sớm là một từ không còn xa lạ với nhiều bậc cha mẹ nhưng nhiều người chưa hiểu rõ về giáo dục sớm. Khi bạn hỏi: “Bạn có áp dụng giáo dục sớm cho con không?” thì chứng tỏ bạn đã không hiểu giáo dục sớm là gì.
Giáo dục sớm (early childhood education) được xem là việc giáo dục trẻ từ sơ sinh đến 6 hoặc 8 tuổi. Đây là quyền lợi chính đáng của tất cả mọi trẻ em trên thế giới và Unesco đã đinh nghĩa “Giáo dục sớm là thời kì từ sơ sinh đến 8 tuổi. Là thời kì phát triển vượt trội của não, những năm này đặt nền tảng cơ bản cho sự phát triển sau này của trẻ. Chăm sóc và giáo dục ở lứa tuổi này không chỉ là chuẩn bị cho trẻ đi học sau này mà nó nhấn mạnh đến sự phát triển của trẻ – nhu cầu về xã hội, cảm xúc, phản biện, vật lí của trẻ để làm nền tảng vững chắc cho việc học tập lâu dài suốt đời sau này.”
Như vậy, hiểu đơn giản, giáo dục sớm là giáo dục trẻ những năm đầu đời, thời kì từ 0 đến 6 tuổi. Việc bố mẹ chăm sóc con, tương tác, chơi với con hàng ngày, các trường mầm non bình thường đều là giáo dục sớm cho bé. Vấn đề duy nhất ở đây là bố mẹ và trường học có chú trọng giáo dục sớm cho con hay không, và có áp dụng một cách khoa học và hợp lý hay không?
2. Nguyên lý và mục đích của phương pháp giáo dục sớm
Cũng giống như khi muốn tăng chiều cao, chúng ta luôn tác động vào thời kỳ phát triển của xương ( dưới 20 tuổi đối với nữ và dưới 30 tuổi đối với nam) bằng rất nhiều cách như ăn uống, luyện tập để có được chiều cao tối đa nhất.
Não bộ cũng vậy, não bộ con người sẽ phát triển và gần như hoàn thiện trong giai đoạn từ 0 – 6 tuổi, nên tác động bằng phương pháp Giáo dục sớm trong thời gian này sẽ giúp phát triển não bộ tối ưu.
Không những thế, phương pháp này còn tác động vào sự định hình tính cách và thói quen tốt cho trẻ, góp phần xây dựng nhân cách của trẻ sau này.
Theo thuyết “Tài năng thuyên giảm và phát triển của não trẻ”, 6 năm đầu tiên của bé có thể được chia ra làm 4 giai đoạn như sau:
2.1 Giai đoạn thai kỳ: là thời điểm các tế bào thần kinh được hình thành.
Ở giai đoạn này các tế bào thần kinh sẽ phát triển bùng nổ với số lượng cực lớn. Giáo dục sớm trong giai đoạn này giúp tăng số lượng tế bào thần kinh của bào thai trong bụng mẹ, giúp não bộ phát triển một cách tối ưu.
2.2 Giai đoạn 0-3 tuổi:
Do cơ chế tự cắt tỉa của não bộ nên những kết nối thần kinh nào được tác động sẽ được giữ lại còn những kết nối nào không được tác động đến sẽ mất đi. Giáo dục sớm tạo ra các xúc tác phong phú giúp các kết nối thần kinh được tác động liên tục, giữ lại tối đa các kết nối sẵn có và tăng cường các kết nối thần kinh, tạo ra các cửa sổ cơ hội để trẻ phát triển toàn diện.
>>> Tham khảo khoá học giáo dục sớm cho trẻ từ 0-3 tuổi
2.3 Giai đoạn 3-6 tuổi:
Não trái sẽ phát triển, giáo dục sớm giúp tăng cường sự kết nối giữa bán cầu não phải và bán cầu não trái. Giáo dục sớm còn đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành tính cách của trẻ, là nền tảng để phát triển nhân cách, đạo đức và lối sống của trẻ sau này.
Sau giai đoạn này não bộ sẽ phát triển chậm lại và gần như hoàn thiện.
Nhìn vào sơ đồ và các phân tích trên chắc hẳn các bố mẹ cũng đồng ý là giai đoạn 0 – 3 tuổi là giai đoạn quan trọng nhất, là giai đoạn trẻ có khả năng học tập tốt nhất, khả năng nhớ, liên tưởng,…là vô hạn.
Nhiều mẹ đã áp dụng giáo dục sớm cho con từ khi còn trong bụng (Thai giáo), thậm trí là nghĩ đến con và tâm niệm về những gì mẹ có thể làm cho con từ rất lâu trước khi có bầu.
Mục đích không phải là để biến con mình trở thành thiên tài hay thần đồng mà là để hiện thực hóa tình yêu của mẹ với con qua việc việc nuôi dạy con từ sớm, hiểu con, làm bạn với con, phát huy tối đa những khả năng và tố chất của con, giúp con có nền tảng vững chắc về sức khỏe, trí tuệ, nhân cách và sau này vững bước trong cuộc đời, an nhiên, vui vẻ.
3. Các phương pháp giáo dục sớm và cách áp dụng
Hiện nay có rất nhiều các phương pháp GDS của các quốc gia phát triển trên thế giới đã được nhiều bố mẹ áp dụng thành công:
- Phương pháp giáo dục sớm phương án 0 tuổi – Trung Quốc
- Phương pháp giáo dục sớm Glenn Doman
- Phương pháp giáo dục sớm Shichida Nhật Bản
- Phương pháp giáo dục sớm Montessori – Ý
- Phương pháp giáo dục sớm Người Do thái
- Phương pháp giáo dục sớm REGGIO EMILIA
- Phương pháp STEINER – WALDORF
- Phương pháp STEAM
…
Mỗi phương pháp đều có ưu điểm và nhược điểm riêng, các bố mẹ cần tìm hiểu thật kỹ từng phương pháp trước khi áp dụng cho con mình.
Mỗi phương pháp đều rất hay và chú trọng những yếu tố riêng, nhưng trong điều kiện một gia đình bình thường ở Việt Nam và muốn được giáo dục trong môi trường văn hóa của người Việt Nam
Tuy nhiên, các phương pháp trên chỉ là những cách thức khác nhau để giáo dục sớm cho con. Có rất nhiều bố mẹ vẫn đang giáo dục sớm cho con rất khoa học mà không hề áp dụng bất kì phương pháp nào. Mục tiêu của các phương pháp giáo dục sớm cho con tuy có khác nhau một chút nhưng tựu chung lại đều là giúp trẻ có thể phát triển hài hòa, phát huy tối đa các tiềm năng của mình.
4. Nguyên tắc trong việc giáo dục sớm
Để áp dụng thành công GDS cho bất kỳ em bé nào thì các bố mẹ cũng cần tuân thủ 7 nguyên tắc vàng sau, để GDS đạt kết quả tốt nhất và tạo ra niềm vui, hạnh phúc trong chính mỗi gia đình.
4.1 Bắt đầu càng sớm càng tốt
Đừng ngần ngại mà chờ đợi để mất đi thời gian quý báu của bạn và con bạn.
4.2 Luôn cổ vũ, khích lệ, động viên trẻ
Hãy nhớ rằng con bạn chưa từng làm bất kỳ việc gì trước đây, tất cả những gì con làm đều là lần đầu, nên hãy bỏ những kỳ vọng hay so sánh sang một bên, tận hưởng từng khoảng khắc bên con và vui vẻ làm những gì con và bạn đều thích.
Quá trình quan trọng hơn kết quả nên hãy luôn khen ngợi khi con đã cố gắng trong suốt quá trình nhé.
4.3 Luôn vui vẻ, tự nhiên và tự phát
Đừng gò bó vào bất kỳ khuôn khổ hay chuẩn mực nào.
4.4 Học trong cuộc sống
Khám phá cuộc sống luôn là đề tài khiến trẻ ham mê và yêu thích nhất, còn trần trừ gì nữa mà bố mẹ và con không cùng khám phá cuộc sống muôn màu. Những điều đơn giản nhất đôi khi lại là những điều kỳ diệu nhất trong mắt con trẻ.
4.5 Không kiểm tra:
Không kiểm tra ngay khi bạn vừa dạy con một kiến thức nào đó mà hãy cho trẻ được thực hành qua các trò chơi và áp dụng vào cuộc sống kiến thức đó.Như vậy những kiến thức sẽ được ghi nhớ tự nhiên và chính trẻ sẽ khai thác kiến thức đó theo nhu cầu của trẻ.
4.6 Không ép buộc hay đe dọa trẻ học
Mọi em bé đều thích được chơi, khám phá và trải nghiệm nhưng khi trẻ ốm, buồn ngủ, căng thẳng hay lo lắng thì dạy trẻ sẽ phản tác dụng, trẻ không những không tiếp thu mà còn sinh ra tâm lý lo sợ, phản kháng. Hãy bắt đầu khi trẻ thoải mái nhất, thực sự muốn khám phá và bố mẹ hãy kích thích sự tò mò của con để tạo hứng thú cho trẻ.
4.7 Dừng lại trước khi trẻ muốn dừng
Đây là nguyên tắc quan trọng nhất và cũng khó nhất khi GDS cho trẻ. Dừng lại đúng lúc sẽ vẫn thỏa mãn được nhu cầu khám phá và niềm vui của trẻ mà không làm mất đi sự tò mò, hứng khởi trong những hoạt động tiếp theo. Mỗi em bé lại có những khả năng, sở thích, sở trường riêng và thời gian tập trung khác nhau nên các bố mẹ hãy quan sát và tôn trọng con để giúp con kéo dài thời gian tập trung, khám phá sâu hoạt động mà không bị nhàm chán nhé ạ. Nắm chắc các nguyên tắc đảm bảo các bố mẹ có GDS bằng phương pháp nào đi chăng nữa thì cũng sẽ thành công
5. Những hiểu nhầm trong phương pháp giáo dục sớm cho trẻ
Dưới đây là những hiểu làm phổ biến trong việc giáo dục sớm cho các bé
5.1 Giáo dục sớm là dạy con biết chữ? Biết số sớm?
Một hiểu nhầm nữa rất phổ biến hiện nay là giáo dục sớm chính là dạy con biết chữ, biết số, biết đọc, biết viết và tính toán. Việc quan điểm giáo dục sớm như trên là quan điểm riêng của một vài người chứ không phải là mục tiêu giáo dục sớm như Unessco đưa ra. Không nên ép buộc trẻ học chữ, học số trước khi vào lớp một. Nếu như bé có niềm đam mê, thích thú với các con số và chữ cái, bố mẹ có thể hỗ trợ con để học. Nhưng nếu bé không hứng thú với việc học chữ, học số, bố mẹ không nên ép buộc con học. Đó là hiểu lầm sơ đẳng nhất về giáo dục sớm. Việc biết chữ, biết số sớm không cần thiết bởi vì những lí do sau:
+ Quy định của giáo dục ở hầu hết các quốc gia trên thế giới đều là dạy chữ, và số khi bé khoảng 6 tuổi. Quy định này không phải được đặt ra một cách ngẫu nhiên mà dựa trên cơ sở rằng: độ tuổi đó là tốt nhất để cho trẻ học chữ và số.
+ Việc trẻ học trước không gây hại gì cho trẻ nhưng sẽ mất nhiều thời gian hơn và không cần thiết vì sau này trẻ cũng sẽ học lại những kiến thức này. Những em bé đã biết trước những kiến thức này khi vào tiểu học sẽ nhanh chóng chán nản khi đã biết hết chữ mà vẫn phải ê a đọc từng chữ, viết từng nét. Đối với trẻ, để có thể học tốt hay làm bất kì điều gì tốt thì quan trọng nhất là thích. Khi bé không thích và chán nản, việc học sẽ trở thành áp lực với trẻ và kết quả sẽ không tốt.
+ Việc biết chữ, biết số sớm không đồng nghĩa với việc trẻ thông minh, sẽ học hỏi được nhiều. Quan trọng nhất là bé thích sách và ham học hỏi, chữ và số chỉ là những công cụ. Nếu bé yêu thích sách và biết các công cụ này, bé sẽ học hỏi được nhiều. Nhưng nếu đơn thuần chỉ là biết chữ số mà không ham học hỏi thì bé cũng sẽ không học được nhiều. Ham học hỏi và yêu thích việc tìm hiểu là điều quan trọng hơn. Nếu bố mẹ ép con học chữ, học số mà lại quát con “hỏi gì mà hỏi lắm thế?” khi bé hỏi những câu hỏi tại sao thì chứng tỏ bố mẹ không hiểu gì về giáo dục sớm và đã hoàn toàn sai lầm.
5.2 Giáo dục sớm là việc của nhà trường và cơ sở giáo dục sớm?
Có một hiện tượng đáng buồn là trào lưu giáo dục sớm được đẩy lên cao, các bố mẹ quá coi trọng giáo dục sớm từ 0 đến 6 tuổi, xem đó là giai đoạn quan trọng nhất và quyết định tất cả. Vì thế, một số bố mẹ rất chú trọng giáo dục cho con từ 0 đến 6 còn sau đó thì lại bỏ bê việc giáo dục con. Việc bạn giáo dục con thật tốt trong giai đoạn từ 0 đến 6 tuổi là tạo một khởi đầu tốt cho con nhưng sẽ không quyết định tất cả, việc giáo dục trẻ vẫn tiếp tục đến khi trẻ 18 tuổi và thâm chí là sau đó nữa.
Hơn nữa, việc giáo dục cho trẻ ở lứa tuổi này không phải chỉ là trách nhiệm của nhà trường, của trung tâm, chỉ cần đưa con đến những trường học về giáo dục sớm thật xịn, học phí thật cao là con sẽ được giáo dục thật tốt. Quan trọng nhất trong giáo dục sớm là vai trò của cha mẹ và cha mẹ chính là người thầy đầu tiên, quan trọng nhất của con. Các trường học, cơ sở giáo dục chỉ là hỗ trợ cha mẹ, không phải là đối tượng quyết định. Việc giáo dục này đạt hiệu quả tốt nhất là khi bố mẹ và trường học sẽ thống nhất được quan điểm giáo dục trẻ và phối hợp với nhau.
6. Kết luận
Tất cả mọi việc bố mẹ đang làm, đang tương tác, trò chuyện với con hàng ngày đều là GDS, không nhất thiết phải theo một phương pháp nào đó mới là giáo dục sớm. Nếu bố mẹ có thể hiểu và áp dụng một phương pháp giáo dục mà bố mẹ cảm thấy phù hợp thì sẽ có một định hướng rõ ràng và dễ dàng hơn.
Còn nếu bố mẹ cảm thấy hoang mang giữa các phương pháp không thật sự hiểu về bất kì phương pháp nào và áp dụng như thế nào thì đừng áp dụng gì cả. Mục tiêu của giáo dục sớm là để trẻ có thể phát huy tốt nhất những tiềm năng, khả năng của mình, chuẩn bị tốt nhất cho việc học tập suốt đời sau này. Các phương pháp chỉ là cách thức khác nhau để đạt được điều đó và phương pháp giáo dục sớm tốt nhất là phương pháp từ tình yêu và sự thấu hiểu, tôn trọng con. Vì vậy, thay vì quay cuồng, chạy theo các phương pháp, bố mẹ hãy dành thời gian chơi với con, trò chuyện với con, đọc sách cho con nghe, tương tác với con, cho con nhiều cơ hội trải nghiệm, khám phá, tôn trọng con. Không có một cơ sở, ngôi trường, phương pháp giáo dục sớm nào có thể làm việc đó tốt hơn bạn. Việc áp dụng một phương pháp khi bạn không thực sự hiểu về nó sẽ có thể dẫn đến sai lầm, để lại hậu quả nặng nề.
–Nguồn tổng hợp —
